انواع روش های پرداخت بین الملل

طرفین معامله نسبت به هم تعهدات خاصی را می پذیرند و اولین تعهد فروشنده در برابر خریدار تهیه و ارسال کالا مطابق قرارداد می باشد و خریدار در مقابل متعهد به پرداخت وجه معامله می باشد. کاملا عقلایی و طبیعی است که خریدار در قبال به دست آوردن و بهره مندی از منافع کالا باید قیمت و بهاء آن را پرداخت نماید. از دیر باز روشهای متعددی برای پرداخت در معاملات وجود داشته و در حال حاضر نیز این روشها با پشت سر نهادن مراحل تکامل مورد استفاده قرار می گیرند.همچنین به نظر میرسد با رخ دادن تغییراتی در زمینه تجارت بین الملل این روشها بیش از پیش رشد نموده و به تسهیل جریان تجارت کمک نمایند. اما در اکثر متون بازرگانی بین الملل از میان روشهای پرداخت چهار روش مورد تاکید ویژه قرار گرفته اند. انتخاب یک روش برای پرداخت عموما توسط طرفین و به صورت توافقی انجام می شود و به عوامل متعددی بستگی دارد

مهمترین انواع روش های پرداخت بین الملل

پرداخت بر اساس پیش پرداخت 1.
پرداخت بر اساس حساب باز 2.
پرداخت بر اساس برات(وصولی) 3.
پرداخت با اعتبار اسنادی 4.

عوامل تاثیرگذار در انتخاب روش های پرداخت بین المللی

• مدت زمان همکاری بین طرفین معامله و میزان اعتماد بین آنها
• موقعیت سیاسی، اقتصادی و قانونی در کشورهای خریدار و فروشنده(میزان ریسک کشورها)
• موقعیت مالی طرفین و بویژه خریدار
• فاصله جغرافیایی بین خریدار و فروشنده
• تعداد دفعات معامله و مهلت پرداخت و مبلغ معامله
• فرصت کسب اعتبار و هزینه های مربوطه

با توجه به مطالب فوق و در نظر گرفتن شرایط طرفین نمیتوان یک بهترین راه برای طرفین ارایه داد و بدیهی است در هر معامله بر اساس شرایط فوق بهترین روش انتخاب می گردد. چهار روش مذکور در این فصل مورد مطالعه قرار می گیرند اما قابل ذکر است روش اعتبار اسنادی مدرنترین و پیشرفته ترین و بالطبع پر هزینه ترین روش بوده و بیشتر مورد توجه و بررسی قرار خواهد گرفت.

- روش پرداخت بر اساس پیش پرداخت Advance Payment:

بر خلاف روش پرداخت بر اساس حساب باز که فروشنده بیشترین ریسک را می پذیرد، در روش پیش پرداخت خریدار بیشترین و در واقع کل ریسک را می پذیرد. بنابراین در این روش خریدار قبل از حمل کالا توسط فروشنده مبلغ معامله را پرداخت می نماید و منتظر می ماند تا فروشنده در زمان مقرر کالای مورد قرارداد را برای وی ارسال نماید. روش پیش پرداخت معمولا در حالتهای زیر مورد استفاده قرار می گیرد:
-وارد کننده یا خریدار از سابقه فعالیت بازرگانی کافی برخوردار نمی باشد.
-در صورتی که وضعیت اعتباری خریدار مورد تردید باشد و یا رضایت فروشنده را حاصل ننماید.
-در صورتی که ریسک سیاسی و اقتصادی کشور خریدار بالا باشد.
-در صورتی که تقاضا برای کالا خیلی زیاد باشد و فروشنده بخواهد کاملا ار دریافت بهاء کالا مطمئن باشد.
در این روش پرداخت بانکها درگیر نمی شوند و حتی در صورت درگیری بانکها، نقش آنها به انتقال وجه خلاصه شده و دخالتی در انتقال، کنترل و معامله اسناد ندارند. بنابراین هزینه های بانکی در این روش کاهش یافته و روشی تقریبا ارزان می باشد. در این روش خریدار ضمانت کافی برای پیگیری تعهدات فروشنده در اختیار ندارد و در صورتی که فروشنده کالا یا اسناد ناقص و ناکافی برای وی ارسال کند، عملا کاری از دست خریدار بر نمی آید.

- پرداخت بر اساس حساب باز Open Account Trade :

در روش پرداخت بر اساس حساب باز خریدار یا وارد کننده این امکان را می یابد که بعد از رسیدن کالا به مقصد و حتی ترخیص کالا از گمرک مقصد مبلغ معامله را پرداخت نماید. به بیان دیگر خریدار در این روش بصورت نسیه بهاء کالای خریداری شده را پرداخت نموده و از مزایای آن بهره مند می شود. بدیهی است خریدار متعهد می گردد بر اساس توافق فی ما بین مبلغ معامله را در سر رسید معین و طى مهلت مشخص پرداخت نماید. فروشنده در این روش سند مالی قابل معامله ای از خریدار دریافت نمی نماید و صرفا در صورتی مورد استفاده قرار می گیرد که خریدار اعتبار بسیار قوی نزد فروشنده داشته باشد و یا برای وی کاملا شناخته شده باشد. طبق این روش، در صورت عدم پرداخت، فروشنده مکانیزم محافظتی مناسبی برای دریافت مبلغ معامله در دسترس نداشته، هر چند می تواند برای کاهش ریسک خود در قرارداد فروش به این موضوع اشاره نموده و آنرا سازماندهی نماید.
بعلاوه فروشنده ممکن است بتواند مهلت یا مدت زمان پرداخت را کوتاهتر نموده و در بعضی حالات خاص مالیت کالا را تا زمان پرداخت (حتی در کشور مقصد) برای خود حفظ نماید.
هر چند این روش از ریسک بالایی برای فروشنده برخوردار می باشد اما همچنان مورد استفاده قرار می گیرد و بعضی شرکتهای بیمه ای و ارگان های دولتی نیز این ریسک را مورد پوشش بیمه ای قرار می دهند. در کشور ما نیز صندوق ضمانت صادرات به نوعی این ریسک را پوشش می دهد.
وجه تسمیه نام این روش آن است که فروشنده در سیستم حسابداری خود برای خریدار یک حساب باز نموده و آن حساب را به میزان مبلغ معامله یا تعهدات خریدار بدهکار می نماید تا در روز پرداخت که این حساب بستانکار و تسویه شود. در این روش ریسک خریدار در حداقل ممکن و ریسک فروشنده حد اکثر می باشد.

- پرداخت بر اساس بروات (وصولی ها) Clean Drafts:

همانگونه که مورد بررسی قرار گرفت در دو روش قبل یکی از طرفین معامله ریسک زیادی را می پذیرفت و به طرف مقابل اعتماد زیادی از خود نشان می داد. در صورتی که طرفین معامله بخواهند از ریسک کل معامله بکاهند و ریسک را بصورت مناسب و متعادل بین یکدیگر تقسیم نمایند مجبور می شوند از راههای دیگر پرداخت استفاده نمایند.
وصولی ها یکی از روشهای مدرن در معالات بازرگانی بین المللی می باشند. روش وصولیها در عرف بانکی بازرگانی کشورمان تحت عنوان براتی یا واردات با روش "ثبت سفارش براتی در بانک" شناخته می شود. در دو روش قبل بانکها نقشی در بررسی اسناد نداشتند اما در این روش بانکها علاوه بر انتقال وجه اسناد را نیز مورد بررسی قرار می دهند.
آنچه در این روش اتفاق می افتد این است که فروشنده کالا را به کشور خریدار ارسال نموده، اما اسناد را مستقیم برای وی نمی فرستد، بلکه اسناد بازرگانی از جمله فاکتور، بارنامه، لیست عدل بندی، گواهی مبداء و دیگر اسناد را به همراه یک دستورالعمل برای بانک مشخص شده می فرستد و در دستورالعمل ارسالی از بانک مشخص شده می خواهد در صورتی که خریدار تعهدات خود را در پرداخت، قبول برات و با غیره به انجام رساند، اسناد را به وی تحویل دهد. این روش پیشرفته تر از روشهای قبل بوده و کمسیون بانکی اتاق بازرگانی بین الملی نیز مقررات متحد الشکل وصولی ها را برای اولین بار در سال ۱۹۵۶ تحت عنوان "مقررات متحد الشکل برای وصول اسناد تجاری" منتشر نمود. این مقررات به علت نیاز و هماهنگی با تغییرات و تحولات در سایر بخشها و بویژه بخش حمل و نقل و ارتباطات در سالهای ۱۹۶۷ و ۱۹۷۸ مورد تجدید نظر قرار گرفت و تحت عنوان "مقررات متحد الشکل وصولی ها " منتشر گردید. مقررات مذکور بالاخره در سال ۱۹۹۵ مورد تجدید نظر قرار گرفت تا با قوانین متحد الشکل اعتبارات اسنادی هماهنگ باشد.
این مقررات با قابلیت اجرا از سال ۱۹۹۶ در نشریه شماره ۵۲۲ اتاق بازرگانی بین المللی منتشر و در حال حاضر جاری می باشد (زمانی فراهانی. ص ۲۹۲). طبق مقررات متحد الشکل وصولی ها ۵۲۲ URC وصولی(COLLECTION) یعنی انجام امور مربوط به اسناد بوسیله بانکها طبق دستورالعمل های دریافت شده برای:

• حصول پرداخت یا قبولی
• تحویل اسناد در قبال پرداخت یا در مقابل قبولی
• یا تحویل اسناد بر اساس تعاریف و شرایط دیگر

ملاحظه می گردد که طبق تعریفی که ۵۲۲ URC از وصولی نموده است عمل وصولی باید بوسیله بانکها صورت پذیرد. از این نظر شاید وصولی را بدین صورت نیز بتوان تعریف نمود که در بازرگانی بین المللی صادرکننده (فروشنده) وصول وجه کالای صادر شده را طبق دستورالعمل دقیق و روشن به بانک واگذار می نماید و در اینصورت بانک نسبت به وصول وجه از خریدار اقدام نموده و اسناد کالا را به وی تحویل می دهد تا بتواند کالای خود را از گمرک ترخیص نماید.

اغلب اوقات وصولیها به شکل برات ارزی ارسال می گردند. برات سندی است که به موجب آن شخص حقیقی یا حقوقی) به دیگری دستور می دهد که مبلغ معینی را عند المطالبه (به رویت) یا در سر رسید معین در وجه حامل یا به حواله کرد او به شخص ثالث بپردازد. به کسی که برات را صادر می کند دهنده برات یا برات کش و به کسی که وجه برات را باید بگیرد دارنده برات یا برات دار و به کسی که وجه برات را باید بپردازد، گیرنده برات یا برات گیر می گویند.

برات ارزی در واقع نوعی برات می باشد که فروشنده یا ذینفع آنرا می نویسد، بانک ابلاغ کننده یا بانک ذینفع آن را ارسال و خریدار آنرا قبولی نویسی می کند. فروشنده میتواند با ارایه این سند به بانک خود بلافاصله یا بعد از تاریخ تعیین شده مبلغ مندرج در آن را دریافت کند. در برات ارزی از مشخصات کالای مورد معامله نام برده نمی شود. برات قابل معامله و نقل و انتقال می باشد (دیبایی. ص ۱۷۹). از سوی دیگر برات سندی است که قابل تنزیل بوده و در صورت مدت دار بودن، ذینفع آن می تواند قبل از سر رسید با کسر بهره منطقی، آن را در بانک یا موسسات مالی تنزیل نماید.

در فرایند اجرای این روش فروشنده کالا را به کشور مقصد و طبعا گمرک آن کشور ارسال می نماید. در گام بعد اسناد را (اسناد بازرگانی کالا) به همراه برات و دستورالعمل به بانک ارسال کننده اسناد تحویل می دهد و آن بانک اسناد را به همراه دستورالعمل و برات به بانک وصول کننده ارسال می نماید. این بانک در گام بعد اعلامیه وصول اسناد را به همراه برات برای خریدار می فرستد. خریدار به بانک مراجعه نموده و برات را قبول کرده و اسناد کالا را تحویل می گیرد تا بتواند به گمرک مراجعه و کالای خود را ترخیص نماید.
بنابر مطالب فوق برای تحقق معاملات وصولی در بازرگانی بین الملل مطابق مقررات متحدالشکل وصولیها وجود عوامل و عناصری همچون اسناد، دستورالعمل وصول، بانک، صادر کننده و وارد کننده زیر ضروری است. همچنین طبق مقررات کنوانسیون آنسیترال ۱۹۸۸ میلادی برات یا سفته باید شامل مندرجات خاصی از جمله دستور پرداخت، مهلت پرداخت، تاریخ تحریر و امضاء باشد (زمانی).
همچنانکه که مطرح گردید در این روش فروشنده قبل از اطمینان از انجام پرداخت کالا را به کشور خریدار ارسال می نماید و ممکن است خریدار شرایط فروشنده را نپذیرد و معامله را یکطرفه فسخ نماید. در این حالت فروشنده فقط میتواند کالای خود را به کشورش مرجوع نموده یا به مشتری دیگری بفروشد که به احتمال بالا توام با زیان خواهد بود. بنابراین فروشنده در صورتی این روش پرداخت را می پذیرد که به خریدار، نیاز وی به کالا و انجام شدن معامله اطمینان کامل داشته باشد.

- پرداخت با اعتبار اسنادی Documentary Letter of Credit

هر کدام از این سه روش کاستی هایی داشتند که استفاده از آنها را در شرایط خاص بویژه اطمینان کامل یکی از طرفین به طرف مقابل و ریسک پذیری بالای وی مقدور می نمود. بعنوان مثال در روش پرداخت با حساب باز فروشنده ریسک زیادی را متحمل می شود و در حالت پیش پرداخت خریدار این ریسک را تحمل می نماید.
با گذشت زمان تجار و سیستم بانکی در پی تدوین و استفاده از روشی بر آمدند که کاستیهای روشهای قبل را پوشش داده و به تسهیل و افزایش تجارت کمک کند. از سوی دیگر پیشرفت بانکداری بین المللی و سامان یافتن نظام پولی بین المللی تاثیر زیادی بر بکارگیری روش اعتبار اسنادی داشت. مهمترین دغدغه این روش کاهش ریسکهای خریدار و فروشنده و تسهیل تبادل پول بین طرفین بود.

بطور کلی اعتبارات اسنادی مولود و نتیجه تضادی می باشد که ما بین منافع خریدار و فروشنده برقرار است اصولا هنگام عقد یک قرارداد فروش بین المللی از یک طرف خریدار مایل است کالای خریداری شده را در زمان معین و مقرر شده در قرارداد فیما بین صحیح و سالم دریافت داشته و از طرفی ترجیح می دهد قبل از انتقال مالکیت کالا به او و حمل آن قیمت آن را پرداخت ننماید از طرف دیگر فروشنده تمایل دارد مطمئن شود قبل از آنکه کالا از کنترل او خارج شود وجه آن را دریافت دارد که این تضاد منافع و عدم آشنایی خریدار و فروشنده با یکدیگر باعث آن شده که طرح با مکانیسمی به نام اعتبار اسنادی ایجاد گردد که با حفظ همزمان منافع خریدار و فروشنده تا حدودی ریسکهای طرفین را پوشش دهد.
ترتیبات اعتبار اسنادی معمولا تمایل فروشنده را از جهت دسترسی به وجه نقد و نظر واردکننده را از جهت تأمین اعتبار در بر دارد و این ابزار مالی منافع هر دو طرف را به طور مستقل در نظر می گیرد. اعتبار اسنادی یک شیوه متعادل جهانی و منحصر به فردی را برای دستیابی به یک تعهد قابل قبول بازرگانی ارائه می دهد که در آن پرداخت وجه در مقابل اسنادی که معرف کالاست و حق مالکیت بر کالا را منتقل می کند صورت می پذیرد.